Tại sao cần sàng lọc tiểu đường thai kì?

 Sàng lọc tiểu đường thai kỳ là một bước quan trọng trong chăm sóc sức khỏe phụ nữ mang thai bởi nó đóng vai trò vô cùng quan trọng cho sức khỏe của Bé và người mẹ sau này.  Do đó, nếu Bạn đang mang thai hãy nên sàn lọc khám tiểu đường bởi những lý do sau đây:

- Phát hiện sớm:

     Tiểu đường thai kỳ (tên gọi tiếng Anh: Gestational Diabetes Mellitus - GDM) thường không có triệu chứng rõ ràng và vì tiểu đường thai kỳ có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện điều trị, kiểm soát kịp thời trong lúc mang thai để tránh các biến chứng sau này.

- Ngăn ngừa biến chứng cho mẹ:

     Tiểu đường thai kỳ có thể dẫn đến tăng nguy cơ cao huyết áp, tiền sản giật, sinh mổ và thậm chí làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2 sau khi sinh.

- Bảo vệ sức khỏe cho thai nhi:

     Nếu không được kiểm soát, tiểu đường thai kỳ có thể dẫn đến các vấn đề cho thai nhi như trọng lượng thai lớn (macrosomia), dẫn đến khó khăn khi sinh, tăng nguy cơ sinh non, hoặc các vấn đề về hô hấp và đường huyết sau khi sinh.

- Giảm nguy cơ lâu dài:

     Phụ nữ bị tiểu đường thai kỳ có nguy cơ cao phát triển tiểu đường type 2 trong tương lai. Sàng lọc và theo dõi giúp đưa ra các biện pháp phòng ngừa kịp thời sau khi sinh, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh này trong tương lai.

Thời điểm sàng lọc thai kỳ

     Phát hiện sớm tiểu đường thai kỳ không chỉ giúp tránh các biến chứng nguy hiểm mà còn đảm bảo sự phát triển lành mạnh của thai nhi và sức khỏe lâu dài cho người mẹ. Do đó, Bạn nên làm các xét nghiệm để kiểm sót ngay và kịp thời trong lúc mang thai bởi: thai phụ nguy cơ cao mắc đái tháo đường thai kỳ được sàng lọc ngay lần khám thai đầu tiên.

     Thời điểm sàn lọc và phương pháp xét nghiệm đái tháo đường thai kỳ:

- Thời điểm sàng lọc:

     Thường được thực hiện trong giai đoạn từ tuần 24 đến tuần 28 của thai kỳ. Tuy nhiên, nếu thai phụ có nguy cơ cao mắc tiểu đường, bác sĩ có thể đề nghị sàng lọc sớm hơn.

- Xét nghiệm glucose:

     Xét nghiệm phổ biến nhất là xét nghiệm thử nghiệm dung nạp glucose (Glucose Tolerance Test - GTT). Đây là quá trình thai phụ uống một lượng glucose nhất định, sau đó đo mức đường huyết sau 1, 2, hoặc 3 giờ để xem cơ thể xử lý glucose như thế nào.

- Xét nghiệm đường huyết lúc đói:

     Đây là xét nghiệm đo mức đường huyết sau khi nhịn đói qua đêm. Nếu kết quả cho thấy mức đường huyết cao, có thể có dấu hiệu của tiểu đường thai kỳ.

- Xét nghiệm đường huyết ngẫu nhiên:

     Đo mức đường huyết tại bất kỳ thời điểm nào trong ngày, không cần nhịn đói. Nếu mức đường huyết cao, cần thêm các xét nghiệm để xác nhận.

     Do vậy, phát hiện sớm tiểu đường thai kỳ không chỉ giúp tránh các biến chứng nguy hiểm mà còn đảm bảo sự phát triển lành mạnh của thai nhi và sức khỏe lâu dài cho người mẹ. Vì thế việc duy trì chế độ ăn uống cân đối, tập thể dục nhẹ nhàng và kiểm soát cân nặng là những biện pháp quan trọng giúp giảm nguy cơ tiểu đường thai kỳ.

Sàng lọc đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ nguy cơ cao

Việc sàng lọc đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ có nguy cơ cao là cần thiết để bảo vệ sức khỏe của cả mẹ và bé, đồng thời giúp quản lý tốt hơn quá trình mang thai và sinh nở bởi nguyên nhân sau

1. Yếu tố nguy cơ cao

     Thai phụ có 1 trong các yếu tố dưới đây được xem là có nguy cơ mắc tiểu đường thai kỳ: 

- Tiền sử gia đình: Có người thân (bố mẹ, anh chị em) mắc đái tháo đường, đặc biệt là đái tháo đường type 2.

- Có các vấn đề sức khỏe như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) hoặc tiền sử tăng đường huyết.

- Trên 35 tuổi

- HbA1c > 5,7% hoặc tiền tiểu đường

- Thừa cân (BMI trước khi có thai > 23 kg/m2) kèm một trong những yếu tố sau:

   + Tiền sử gia đình bố - mẹ có người mắc đái tháo đường

   + Hội chứng buồng trứng đa nang

   + Tăng huyết áp (≥ 140/90 mmHg) 

   + Rối loạn chuyển hoá: HDL < 35mg/dL, Triglyceride > 250mg/dL

   + Chủng tộc châu Á

   + Ít vận động

- Tiền căn sản khoa:

  + Bị đái tháo đường lần mang thai trước

  + Sinh con nặng ≥ 4.000gr

  + Thai dị tật

  + Thai chết lưu 

- Nguy cơ trong lần mang thai này

  + Đa thai

  + Đa ối

  + Thụ tinh ống nghiệm

  + Tăng huyết áp

  +  Glucose niệu (+)

  + Tăng cân quá mức: > 3kg/tháng

  + Sử dụng thuốc tăng glucose máu: corticoid,...

2. Sàng lọc thai phụ có nguy cơ cao đái tháo đường thai kỳ

     Ngay lần khám thai đầu tiên, thai phụ được xét nghiệm:

- Đường huyết lúc đói (nhịn ăn ít nhất 8 giờ trước xét nghiệm) hoặc đường huyết bất kỳ

- HbA1C: vì các nghiên cứu quan sát thấy việc tăng HbA1C trong 10 tuần đầu thai kỳ làm tăng nguy cơ dị tật thai (thai vô sọ, tật đầu nhỏ, chẻ đôi đốt sống, dị tật tim,...). Những thai phụ có HbA1C < 6.5% có nguy cơ dị tật thai thấp.

Sàng lọc đái tháo đường ở thai phụ nguy cơ thấp

 Sàng lọc đái tháo đường thai kỳ ở thai phụ có nguy cơ thấp cũng rất quan trọng dù nguy cơ mắc bệnh của họ không cao. Mục tiêu chính của sàng lọc là phát hiện sớm và quản lý tình trạng đái tháo đường thai kỳ để đảm bảo sức khỏe tốt nhất cho cả mẹ và thai nhi.

1. Xác định nhóm nguy cơ thấp

- Thai phụ có nguy cơ thấp mắc đái tháo đường thai kỳ thường là những người:

- Không có tiền sử gia đình mắc đái tháo đường.

- Chỉ số BMI bình thường trước khi mang thai (thường là từ 18,5 đến 24,9).

- Không có tiền sử sinh con lớn (trên 4 kg).

- Tuổi dưới 25-30 tuổi.

- Không có tiền sử đái tháo đường thai kỳ ở lần mang thai trước.

- Không mắc các bệnh lý khác liên quan đến đái tháo đường như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).

2. Thời điểm sàng lọc

     Tuần 24-28 của thai kỳ: Thai phụ có nguy cơ thấp thường được sàng lọc đái tháo đường thai kỳ trong khoảng thời gian này, khi cơ thể bắt đầu có những thay đổi lớn về hormone ảnh hưởng đến khả năng xử lý glucose.

3. Phương pháp sàng lọc

- Xét nghiệm Glucose Challenge Test (GC):

- Đây là xét nghiệm sàng lọc phổ biến cho tất cả các thai phụ, bất kể mức độ nguy cơ. Thai phụ sẽ uống một lượng glucose (thường là 50g), sau đó đo đường huyết sau 1 giờ.

- Nếu kết quả vượt quá mức chuẩn (thường là 7.8 mmol/L hoặc 140 mg/dL), thai phụ sẽ cần thực hiện xét nghiệm tiếp theo để xác nhận.

- Xét nghiệm dung nạp glucose đường uống (OGTT):

- Nếu GCT cho kết quả dương tính, thai phụ sẽ được yêu cầu thực hiện OGTT, một xét nghiệm chi tiết hơn. Thai phụ uống một lượng glucose lớn hơn (thường là 75g hoặc 100g), và đường huyết sẽ được đo sau 1, 2, và 3 giờ để xác định khả năng xử lý glucose của cơ thể.

- Nếu hai hoặc nhiều hơn các giá trị đo vượt ngưỡng cho phép, sẽ xác nhận chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ.

Quy trình xét nghiệm sàng lọc

     Quy trình xét nghiệm sàng lọc tiểu đường thai kỳ:

- 3 ngày trước khi thực hiện nghiệm pháp dung nạp đường, thai phụ không ăn chế độ ăn chứa nhiều đường và tinh bột, cũng như không ăn kiêng tránh ảnh hưởng kết quả xét nghiệm.

- Nhịn đói ít nhất 8 tiếng trước khi làm nghiệm pháp dung nạp đường (có thể uống nước lọc).

- Lấy 1-2ml máu tĩnh mạch để xét nghiệm đường huyết lúc đói.

- Uống 75gr đường trong 5 phút.

- Lấy 1-2ml/lần máu tĩnh mạch định lượng đường huyết vào thời điểm:

  • 1h sau uống nước đường.

  • 2h sau uống nước đường.

- Trong thời giam làm nghiệm pháp dung nạp đường, thai phụ không được ăn uống gì thêm (được uống nước lọc), nghỉ ngơi, đi lại nhẹ nhàng.

Kết quả xét nghiệm

Kết quả xét nghiệm tiểu đường thai kỳ giúp xác định liệu thai phụ có mắc tiểu đường thai kỳ hay không. 

     Cách chẩn đoán đái tháo đường thai kỳ khi có 1 trong những tiêu chí dưới đây sau khi uống 75gr đường: 

- Lúc đói  ≥  92mg/dL (5.1 mmol/L)

- Sau 1 giờ ≥ 180 mg/dL (10.0 mmol/L)

- Sau 2 giờ ≥ 153 mg/dL (8.5 mmol/L)

     Lưu ý khi xét nghiệm tiểu đường thai:

* Không chống chỉ định thực hiện sàng lọc ở thai phụ ở 3 tháng cuối thai kì.

* Chẩn đoán bằng nồng độ đường trong máu tĩnh mạch. Theo dõi điều trị bằng đường huyết máu mao mạch.

* 80 - 90% đáp ứng với ăn uống tiết chế

* Giá trị đường huyết bất thường tại các thời điểm lúc đói, sau 1h, sau 2h có liên quan đến nguy cơ thất bại / thành công của phương thức điều trị

Ý nghĩa của kết quả xét nghiệm tiểu đường thai kỳ

- Kết quả bình thường: Thai phụ không mắc tiểu đường thai kỳ, nhưng vẫn cần duy trì một lối sống lành mạnh để giảm nguy cơ.

- Kết quả dương tính: Nếu thai phụ được chẩn đoán mắc tiểu đường thai kỳ, bác sĩ sẽ đề xuất kế hoạch điều trị bao gồm thay đổi chế độ ăn uống, tập thể dục, theo dõi đường huyết hàng ngày, và có thể sử dụng insulin nếu cần.

- Theo dõi liên tục: Dù kết quả ban đầu bình thường, nếu có triệu chứng hoặc yếu tố nguy cơ thay đổi trong thai kỳ, bác sĩ có thể đề nghị thực hiện lại các xét nghiệm.

Làm gì để hạn chế những rủi ro ở thai phụ bị đái tháo đường thai kỳ?

  Quản lý đái tháo đường thai kỳ đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, kết hợp giữa theo dõi y tế, thay đổi lối sống và sự hỗ trợ từ xung quanh. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro và đảm bảo một thai kỳ khỏe mạnh. Bởi các nguyên nhân sau:

1. Kiểm soát đường huyết

- Theo dõi đường huyết thường xuyên: Thai phụ cần kiểm tra đường huyết tại nhà nhiều lần trong ngày (trước và sau khi ăn) để đảm bảo mức đường huyết luôn trong giới hạn an toàn.

- Sử dụng thiết bị đo đường huyết cá nhân: Đo đường huyết thường xuyên giúp thai phụ và bác sĩ điều chỉnh chế độ ăn uống, hoạt động và điều trị kịp thời.

2. Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh

- Chế độ ăn cân đối: Thai phụ nên ăn nhiều bữa nhỏ, phân bổ đều trong ngày, bao gồm các thực phẩm giàu chất xơ, ít đường, và ít chất béo bão hòa.

- Chọn thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp: Các thực phẩm như ngũ cốc nguyên hạt, rau xanh, và các loại đậu giúp giữ mức đường huyết ổn định hơn.

- Tránh thực phẩm chứa đường tinh luyện: Giảm tiêu thụ bánh kẹo, nước ngọt, và các thực phẩm chứa nhiều đường.

3. Tập thể dục thường xuyên

- Hoạt động thể chất nhẹ nhàng: Tập thể dục giúp cơ thể sử dụng insulin hiệu quả hơn và kiểm soát đường huyết tốt hơn. Các bài tập như đi bộ, bơi lội, yoga dành cho bà bầu là lựa chọn tốt.

- Tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày: Tuy nhiên, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu bất kỳ chương trình tập luyện nào.

4. Quản lý căng thẳng

- Thư giãn và nghỉ ngơi đầy đủ: Căng thẳng có thể ảnh hưởng đến đường huyết, do đó thai phụ nên tập các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc các bài tập thở.

- Giấc ngủ đủ: Giấc ngủ tốt giúp cân bằng hormone và kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn.

5. Theo dõi sức khỏe thai nhi

- Siêu âm thường xuyên: Để theo dõi sự phát triển của thai nhi, kiểm tra kích thước và tình trạng nước ối.

- Đánh giá nguy cơ sinh non hoặc sinh mổ: Thai phụ mắc đái tháo đường thai kỳ có nguy cơ sinh con lớn, có thể dẫn đến khó khăn khi sinh, do đó cần theo dõi và lên kế hoạch sinh nở phù hợp.

6. Chuẩn bị cho giai đoạn hậu sản

- Theo dõi sau sinh: Sau khi sinh, thai phụ vẫn cần tiếp tục theo dõi đường huyết vì nguy cơ phát triển đái tháo đường type 2 sau này. Thường thì đái tháo đường thai kỳ sẽ hết sau khi sinh, nhưng một số trường hợp có thể phát triển thành đái tháo đường type 2.

- Kiểm tra lại đường huyết: Bác sĩ có thể yêu cầu kiểm tra đường huyết sau sinh khoảng 6-12 tuần để đảm bảo mức đường huyết đã trở lại bình thường.